Wojewódzki konkurs przedmiotowy z języka polskiego
Zakres wymagań na pierwszy stopień Wojewódzkiego Konkursu Przedmiotowego z Języka Polskiego
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) omawia elementy świata przedstawionego, wyodrębnia obrazy poetyckie w poezji;
2) rozpoznaje fikcję literacką; rozróżnia elementy realistyczne i fantastyczne w utworach;
3) rozpoznaje czytany utwór jako baśń, legendę, bajkę, hymn, przypowieść, mit, opowiadanie, nowelę, powieść oraz wskazuje jego cechy gatunkowe; rozpoznaje odmiany powieści i opowiadania np. obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;
4) zna i rozpoznaje w tekście literackim: epitet, porównanie, przenośnię, uosobienie, ożywienie, wyrazy dźwiękonaśladowcze, zdrobnienie, zgrubienie, apostrofę, pytanie retoryczne, powtórzenie oraz określa ich funkcje;
5) omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu, w tym tytułu, podtytułu, motta, puenty, punktu kulminacyjnego;
6) rozpoznaje elementy rytmizujące wypowiedź, w tym wers, rym, strofę i refren;
7) opowiada o wydarzeniach fabuły oraz ustala kolejność zdarzeń i rozumie ich wzajemną zależność;
8) odróżnia dialog od monologu, rozumie ich funkcje w utworze;
9) charakteryzuje podmiot liryczny, narratora i bohaterów w czytanych utworach;
10) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz wskazuje ich funkcje w utworze;
11) wskazuje w utworze bohaterów głównych i drugoplanowych oraz określa ich cechy;
12) określa tematykę oraz problematykę utworu;
13) wskazuje i omawia wątek główny oraz wątki poboczne;
14) nazywa wrażenia, jakie wzbudza w nim czytany tekst;
15) objaśnia znaczenia dosłowne i przenośne w tekstach;
16) przedstawia własne rozumienie utworu i je uzasadnia;
17) wykorzystuje w interpretacji tekstów doświadczenia własne oraz elementy wiedzy o kulturze;
18) wyraża własny sąd o postaciach i zdarzeniach oraz określa wartości ważne dla bohatera;
19) rozpoznaje rodzaje literackie: epika, liryka i dramat; określa cechy charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów i przypisuje czytany utwór do odpowiedniego rodzaju;
20) rozróżnia gatunki epiki, liryki, dramatu, w tym: komedia, fraszka, pieśń, tren, ballada, epopeja, tragedia – i wymienia ich podstawowe cechy oraz wskazuje cechy gatunkowe czytanych utworów literackich;
21) określa w poznawanych tekstach problematykę egzystencjalną i poddaje ją refleksji;
22) określa wartości estetyczne poznawanych tekstów literackich.
- Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, publicystyczny lub reklamowy;
2) wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio;
3) określa temat i główną myśl tekstu;
4) dostrzega relacje między częściami wypowiedzi (np. tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie);
5) odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od drugorzędnych;
6) odróżnia informacje o faktach od opinii;
7) wyszukuje w tekście potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu;
8) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
9) dostrzega różnice między literaturą piękną a literaturą naukową, popularnonaukową, publicystyką i określa funkcje tych rodzajów piśmiennictwa.
II. Kształcenie językowe.
- Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) rozpoznaje w wypowiedziach części mowy (czasownik, rzeczownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik, partykuła, wykrzyknik) i określa ich funkcje w tekście;
2) odróżnia części mowy odmienne od nieodmiennych;
3) dostrzega rolę czasownika w wypowiedzi, odróżnia czasowniki dokonane od niedokonanych, rozpoznaje bezosobowe formy czasownika: formy zakończone na -no, -to, konstrukcje z się; rozumie ich znaczenie w wypowiedzeniu oraz funkcje w tekście;
4) rozpoznaje formy przypadków, liczby, osoby, czasu, trybu i rodzaju gramatycznego odpowiednio: rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, czasownika i zaimka oraz określa ich funkcje w wypowiedzi;
5) rozumie konstrukcję strony biernej i czynnej czasownika, przekształca konstrukcję strony biernej i czynnej i odwrotnie, odpowiednio do celu i intencji wypowiedzi;
6) stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych;
7) poprawnie stopniuje przymiotniki i przysłówki oraz używa ich we właściwych kontekstach;
8) nazywa części zdania i rozpoznaje ich funkcje składniowe w wypowiedzeniach (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik);
9) określa funkcję wyrazów poza zdaniem, rozumie ich znaczenie i poprawnie stosuje w swoich wypowiedziach;
10) rozpoznaje związki wyrazów w zdaniu;
11) rozpoznaje wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące oraz stosuje je, uwzględniając cel wypowiedzi;
12) rozpoznaje w tekście typy wypowiedzeń: zdanie pojedyncze, zdania złożone (podrzędnie i współrzędnie), równoważniki zdań; rozumie ich funkcje i stosuje w praktyce językowej;
13) przekształca konstrukcje składniowe, np. zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, zdania w równoważniki zdań i odwrotnie;
14) rozpoznaje wyraz podstawowy i wyraz pochodny; w wyrazie pochodnym wskazuje temat słowotwórczy i formant; określa rodzaj formantu, wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym rozpoznaje rodzinę wyrazów, łączy wyrazy pokrewne, wskazuje rdzeń;
15) zna zasady tworzenia wyrazów złożonych;
16) rozpoznaje imiesłowy, rozumie zasady ich tworzenia i odmiany, poprawnie stosuje imiesłowowy równoważnik zdania i rozumie jego funkcje; przekształca go na zdanie złożone i odwrotnie;
17) rozróżnia wypowiedzenia wielokrotnie złożone;
18) odróżnia mowę zależną i niezależną, przekształca mowę zależną na niezależną i odwrotnie.
- Zróżnicowanie języka. Uczeń:
1) wskazuje główne cechy języka mówionego i języka pisanego;
2) posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny;
3) używa stylu stosownego do sytuacji komunikacyjnej;
4) rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi; rozpoznaje wyrazy wieloznaczne, rozumie ich znaczenie w tekście oraz świadomie wykorzystuje do tworzenia własnych wypowiedzi;
5) rozpoznaje w wypowiedziach związki frazeologiczne, rozumie ich znaczenie oraz poprawnie stosuje
w wypowiedziach;6) rozpoznaje słownictwo neutralne i wartościujące, rozumie jego funkcje w tekście;
7) dostosowuje sposób wyrażania się do zamierzonego celu wypowiedzi;
8) rozróżnia synonimy, antonimy, rozumie ich funkcje w tekście i stosuje we własnych wypowiedziach;
9) zna i stosuje zasady spójności formalnej i semantycznej tekstu;
10) dostrzega zróżnicowanie słownictwa, w tym rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (np. terminy naukowe, archaizmy, kolokwializmy); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone, określa ich funkcje w tekście;
11) zna sposoby wzbogacania słownictwa;
12) rozumie znaczenie homonimów;
13) rozróżnia treść i zakres znaczeniowy wyrazu;
14) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny, naukowy, publicystyczny.
- Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
1) identyfikuje tekst jako komunikat;
2) identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi;
3) określa sytuację komunikacyjną i rozumie jej wpływ na kształt wypowiedzi;
4) rozumie pojęcie głoska, litera, sylaba, akcent; zna i stosuje reguły akcentowania wyrazów;
5) rozumie, na czym polega etykieta językowa i stosuje jej zasady.
6) rozumie, na czym polega grzeczność językowa i stosuje ją w wypowiedziach;
7) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;
8) rozumie, na czym polega błąd językowy.
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) pisze poprawnie pod względem ortograficznym oraz stosuje reguły pisowni;
2) poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, znaku wykrzyknika, cudzysłowu, dwukropka, średnika, nawiasu.
3) wykorzystuje wiedzę o wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych;
4) poprawnie przytacza cudze wypowiedzi, stosując odpowiednie znaki interpunkcyjne.
III. Tworzenie wypowiedzi.
- Elementy retoryki. Uczeń:
1) dokonuje selekcji informacji;
2) rozróżnia i wskazuje środki perswazji, rozumie ich funkcję;
3) funkcjonalnie wykorzystuje środki retoryczne oraz rozumie ich oddziaływanie na odbiorcę;
4) tworzy wypowiedź, stosując odpowiednią dla danej formy gatunkowej kompozycję oraz zasady spójności językowej między akapitami; rozumie rolę akapitów jako spójnych całości myślowych
w tworzeniu wypowiedzi pisemnych;5) wykorzystuje znajomość zasad tworzenia tezy i hipotezy oraz argumentów przy tworzeniu rozprawki oraz innych tekstów argumentacyjnych;
6) odróżnia przykład od argumentu;
7) przeprowadza wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego;
8) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
9) rozpoznaje manipulację językową i przeciwstawia jej zasady etyki wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) tworzy spójne wypowiedzi w formach gatunkowych: dialog, opowiadanie (twórcze, odtwórcze), opis (w tym opis przeżyć wewnętrznych), list, sprawozdanie, dedykacja, zaproszenie, podziękowanie, ogłoszenie, życzenia, charakterystyka, tekst o charakterze argumentacyjnym, recenzja, rozprawka, podanie, CV, list motywacyjny, przemówienie, wywiad;
2) tworzy plan odtwórczy i twórczy tekstu;
3) redaguje notatki;
4) tworzy opowiadania związane z treścią utworu, np. dalsze losy bohatera, komponowanie początku i zakończenia na podstawie fragmentu tekstu lub na podstawie ilustracji;
5) rozróżnia współczesne formy komunikatów i odpowiednio się nimi posługuje, zachowując zasady etykiety językowej;
6) wykorzystuje wiedzę o języku w tworzonych wypowiedziach;
7) wykonuje przekształcenia na tekście cudzym, w tym streszcza i parafrazuje;
8) formułuje pytania do tekstu.
IV. Samokształcenie. Uczeń:
1) korzysta z informacji zawartych w różnych źródłach, gromadzi wiadomości, selekcjonuje informacje;
2) korzysta ze słowników ogólnych języka polskiego, także specjalnych, oraz słownika terminów literackich;
3) rozwija umiejętność krytycznej oceny pozyskanych informacji.
Proponowana literatura:
1. Podręczniki do języka polskiego ustalone na II etap edukacyjny lub inne dostępne źródła.